Hướng dẫn mục vụ thánh nhạc 4

III. ÂM NHẠC TRONG VIỆC THỜ PHƯỢNG CHÚA

A. Các loại âm nhạc khác nhau trong phụng vụ

Âm nhạc dành cho phụng vụ thánh

63. “Thánh nhạc sẽ mang tính thánh thiêng hơn nếu liên kết chặt chẽ với hoạt động phụng vụ, hoặc để diễn đạt lời cầu nguyện cách dịu dàng hơn hay để cổ vũ sự đồng tâm, hoặc để tăng thêm tính cách long trọng cho các nghi lễ.” Sự thánh thiện này liên quan đến chiều kích nghi thức và chiều kích thiêng liêng, cả hai chiều kích này phải được xem xét trong bối cảnh văn hóa.

64. Chiều kích nghi thức của thánh nhạc liên quan đến những cách thức mà thánh nhạc “liên kết với hoạt động phụng vụ” để thánh nhạc hài hòa với cấu trúc phụng vụ và diễn tả được hình ảnh nghi thức. Thánh nhạc phải làm cho nghi thức được tỏ lộ cùng với sự tham dự đích thực của cộng đoàn và các tác viên cộng đoàn, mà không làm lu mờ ngôn từ và hành vi phụng vụ.

65. Chiều kích thiêng liêng của thánh nhạc liên quan đến những phẩm chất nội tại của thánh nhạc khả dĩ làm cho việc cầu nguyện được sốt sắng hơn, cộng đoàn được hiệp nhất hơn, và nghi thức được trang trọng hơn. Thánh nhạc là thánh khi chuyển thông được sự thánh thiện của Thiên Chúa và giúp Dân thánh hiệp thông trọn vẹn hơn với Thiên Chúa và với nhau trong Đức Kitô.

66. Bối cảnh văn hóa là khung cảnh mà chiều kích nghi thức và chiều kích thiêng liêng được thể hiện. Nên xem xét những nhân tố như tuổi tác, di sản tinh thần, nền tảng văn hóa và sắc tộc của một cộng đoàn phụng vụ nhất định. Khi chọn lựa các bài hát để cộng đoàn có thể tham gia ca hát, cần phải tìm hiểu xem những cách thức nào cộng đoàn thấy là thích hợp nhất để họ hợp lòng hợp ý với hành động phụng vụ.

67. Với lòng biết ơn Đấng Tạo Thành đã ban cho loài người các thể loại âm nhạc đa dạng phong phú, Hội Thánh chỉ sử dụng thể loại âm nhạc nào có thể đáp ứng những đòi hỏi về phương diện nghi thức cũng như phương diện thiêng liêng của phụng vụ. Để phân định được phẩm chất thánh thiện của âm nhạc phụng vụ, các nhạc sĩ hoạt động trong lĩnh vực phụng vụ có được sự hướng dẫn từ kho tàng thánh nhạc của Hội Thánh, một thứ nhạc có giá trị rất đáng quý trọng mà các thế hệ đi trước đã thấy là thích hợp cho việc thờ phượng. Các nghệ sĩ cũng nên nỗ lực cổ vũ đối thoại hiệu quả giữa Hội Thánh và thế giới ngày nay.

Nhạc bình ca (Ca điệu Grêgoriô)

68. “Giáo Hội nhìn nhận bình ca là gia sản riêng của phụng vụ Rôma: vì thế, trong các hoạt động phụng vụ, bình ca phải giữ địa vị chính yếu giữa những loại hình thánh ca khác.” Bình ca là loại nhạc riêng của Hội Thánh. Bình ca là sự nối kết sống động với tổ tiên chúng ta trong đức tin, là âm nhạc truyền thống trong nghi lễ Rôma, là dấu chỉ hiệp thông với Hội Thánh hoàn vũ, là sự liên kết hiệp nhất các nền văn hóa, là phương thế cho các cộng đoàn khác biệt cùng nhau tham gia ca hát, và là lời mời gọi cùng tham gia suy niệm trong phụng vụ.

69. Địa vị chính yếu là danh hiệu đã được Công đồng Vaticanô II dành cho ca điệu Grêgoriô giữa “những loại ca khác.” Mỗi giám mục, linh mục, nhạc sĩ phụng vụ hãy quan tâm đặc biệt tới “những loại ca khác này”. Trong khi xem xét việc sử dụng kho tàng thánh ca, các vị mục tử và các nhạc sĩ, ca trưởng phải dự liệu rằng cộng đoàn có thể cùng ca hát khi cử hành phụng vụ. Cần phải nhạy bén với môi trường văn hóa và tinh thần của cộng đoàn, ngõ hầu xây dựng Hội Thánh hiệp nhất và bình an.

70. Công đồng Vaticanô II đã hướng dẫn rằng các tín hữu có thể cùng nhau hát những phần thường lễ bằng tiếng La-tinh. Trong nhiều cộng đoàn phụng vụ ở Việt Nam hiện nay, các cha xứ và những vị phụ trách thánh nhạc bắt đầu thực hiện hướng dẫn này bằng cách giới thiệu dần những bài hát La-tinh cho cộng đồng và ngay cả cho những người trước đây chưa từng hát bình ca La-tinh. Với sự khôn ngoan, nhạy bén mục vụ và thời gian hợp lý cho tiến trình làm quen với hát bình ca, thì mọi nỗ lực về hát bình ca thật đáng hoan nghênh và hết sức cổ vũ.

71. Mỗi cộng đoàn phụng vụ, bao gồm mọi lứa tuổi và mọi sắc tộc, ít nhất phải biết hát Kinh Kyrie, Gloria, Sanctus và Agnus Dei. Cũng nên hát Kinh Credo và Kinh Pater với những cung điệu dễ hát.

72. “Cộng đoàn tín hữu nên hết sức tham gia hát phần riêng trong Thánh lễ (tức những phần được thay đổi theo từng ngày lễ như ca nhập lễ, đáp ca, Alleluia…), nhất là khi có những điệp khúc dễ hát, và những hình thức âm nhạc thích hợp.” Khi cộng đoàn không hát được điệp xướng hoặc thánh thi, thì phần riêng trong Thánh lễ lấy từ sách Graduale Romanum có thể do ca đoàn hát. Khi ca đoàn hát tiếng La-tinh, nên cung cấp cho cộng đoàn bản dịch bằng tiếng bản xứ để tín hữu hiểu lời ca, hợp lòng hợp ý với những gì tác viên hay ca đoàn hát và dễ dàng nâng tâm hồn lên cùng Chúa.

73. Có thể tìm thấy ca nhập lễ và ca hiệp lễ trong Sách lễ Rôma. Nếu muốn dệt nhạc bằng bản dịch Việt ngữ những đối ca và các thánh vịnh đã được chỉ định này, các nhạc sĩ sáng tác có thể rút từ sách Graduale Romanun, hoặc dùng trọn vẹn bản văn hoặc dùng những điệp khúc đã được rút ngắn dành cho cộng đoàn và ca đoàn.

74. Bình ca có được sức sống nhờ những bản văn thánh mà loại nhạc này diễn tả. Những ấn bản bình ca chính thức mới đây dùng cách ghi nốt nhạc đã được sửa lại nhắm đến tiết tấu tự nhiên của giọng nói, hơn là những nguyên tắc giai điệu phức tạp trước kia. Hội Thánh khuyến khích những người hát nên diễn tấu theo bản văn La-tinh.

75. Các Sách lễ Rôma dù bằng ngôn ngữ nào đi nữa, cũng có những bài ca bằng tiếng bản xứ cảm hứng từ thánh ca La-tinh, và những làn điệu khác nữa, dùng để hát đối đáp giữa tác viên và cộng đoàn. Vì sự hiệp nhất trong Hội Thánh, các nhạc sĩ sáng tác không nên tự ý chỉnh sửa những làn điệu này theo địa phương mình.

Nhạc sĩ sáng tác và âm nhạc ngày nay

76. Hội Thánh cần đến các nhạc sĩ, và các nhạc sĩ cần đến Hội Thánh. Trong mọi thời đại, Hội Thánh đều kêu gọi các nhạc sĩ sáng tác đưa ra những cách diễn đạt mới để làm phong phú kho tàng thánh nhạc. Ngày nay, Thiên Chúa vẫn tiếp tục thổi Thần Khí sáng tạo của Người để đưa giá trị cao quý vào các tác phẩm từ bàn tay và tâm trí của các nhạc sĩ. Theo dòng thời gian, các hình thức diễn đạt nhiều lên dần và rất đa dạng.

77. Hội Thánh đã giữ gìn và biểu dương những cách diễn đạt này trong nhiều thế kỷ. Trong thời chúng ta, Hội Thánh vẫn mong muốn mang đến những cái mới bên cạnh những cái cũ. Hội Thánh vui mừng thúc giục các nhạc sĩ và những người chuyên biên soạn lời ca sử dụng tài năng đặc biệt của mình hầu kho tàng nghệ thuật thánh nhạc của Hội Thánh có thể tiếp tục gia tăng.

78. Hội Thánh không ngừng tìm kiếm những cách thức mới để hát lên tâm tình yêu mến Thiên Chúa. Các hành động phụng vụ và kinh nguyện phụng vụ cho thấy được những hình thức diễn đạt nào sẽ tiếp tục phát triển bằng các sáng tác mới. Các nhạc sĩ nên tìm cảm hứng nơi Thánh Kinh, nhất là nơi các bản văn phụng vụ, để những tác phẩm của họ tuôn tràn từ chính phụng vụ. Ngoài ra, để hợp với phụng vụ, ca từ của bài hát không những phải đúng giáo lý, mà còn phải nói lên được đức tin Công giáo. Vì thế, những bài hát trong phụng vụ không bao giờ được phép có những phát biểu sai lạc về đức tin. Nhạc sĩ sáng tác nào biết đặt mình vào trong bầu khí Kinh Thánh, phụng vụ và đức tin, thì đó là nhạc sĩ ý thức được hành trình lâu dài của Hội Thánh qua dòng lịch sử loài người, biết đắm mình trong cảm thức của Hội Thánh (sensus Ecclesiae), có khả năng nhận biết chân lý và dùng âm điệu diễn tả được chân lý của mầu nhiệm được cử hành trong phụng vụ. Thể loại âm nhạc không quan trọng, nhưng chính vẻ đẹp phụng vụ phát xuất trực tiếp từ chính mầu nhiệm và thông qua tài năng của người sáng tác được nổi bật lên khi Dân Chúa quy tụ ca hát.

79. Nhiều năm qua, ngay sau khi Công đồng Vaticanô II cải cách phụng vụ, đặc biệt cho phép sử dụng ngôn ngữ bản xứ, các nhạc sĩ và các nhà xuất bản đã hoạt động để cung cấp danh mục những bài thánh ca mới cho nền thánh nhạc Việt Nam. Trong những thập niên qua, nỗ lực này đã lớn mạnh và định hình một nền thánh nhạc tiếng Việt có giá trị tiếp tục phát triển, cho dù có nhiều bài thánh ca Việt Nam tiên khởi đã rơi vào quên lãng. Ngày nay, các nhạc sĩ sáng tác vẫn tiếp tục phục vụ Hội Thánh và được khích lệ tập trung đem hết khả năng và tài nghệ để sáng tác những tác phẩm thánh nhạc hoàn hảo bằng mọi thể loại âm nhạc, nhất là đem những đặc tính nhạc cổ truyền và dân tộc vào trong các sáng tác mới, hầu hình thành dần nền thánh nhạc đậm nét dân tộc Việt Nam.

80. Hội Thánh ước mong nền thánh ca ngày càng được phong phú hơn để phục vụ cộng đoàn được quy tụ. “Đức tin của vô số các tín hữu đã được những giai điệu nuôi dưỡng, những giai điệu tuôn tràn từ trái tim của các tín hữu khác, và cũng được đưa vào phụng vụ hoặc được sử dụng như là một trợ giúp cho việc thờ phượng trang nghiêm. Trong ca hát, đức tin được cảm nghiệm như một niềm vui sống động, một tình yêu thương, và lòng mong đợi phó thác vào sự can thiệp cứu độ của Thiên Chúa.”

Còn tiếp…

Trích: Hướng dẫn mục vụ Thánh nhạc – Ủy ban Thánh nhạc HĐGMVN